Magwele nge Ikalanga
Correspondent | Monday August 3, 2015 13:50
Bakalanga bana ludo gwe kuti tjisi fe, ndinakuti nditi tjibaka nge tjibaka ndi shake ku kayila mwe nkalanga bugwele nge ikalanga ndisinga shingise tjijawobe.
Mangoni anobe yapo hapa nshaka jalo nowana ili kuti nda kaya ne zina le Ikalanga laasaka wolobela uko wana ti lebeleka ti leyana. Ngono nditi ku muli bano a ziba mazina e magwele nge Ikalanga, ngati batsheni Bukalanga ti lumbidzeni zose nge gwedu lulimi, I tjipo tje ndzimu kube takabe Bakalanga.
Ndina njemulo dzekuti pa itshitsha tje bushwa, hauli nkalanga, batisa kuti ndizo tjimuka mangwana usi muke uti waka tolegwa swiyi yakabe ili iyo.
Kuna kuti nthu a kaye zwilakidzilo zwe bugwele sa woku: ndo koshola ndina Ifuba, uka wana mwe et indo tizhisiwa ndina ntumbwana, mwe bo e lila eti nsholo uno panda, iwe bo uti wulo dzo gwadza, mwe uka wana mesho ali mashabashaba, imi ndi gwadziwa zwangu ne ntotji!
Ngono kose ikoku nowana ku tendeka kuti kuna bugwele mu mbili we nthu. Ngono mu tjimwe tjibaka nowana ku batsha hapa unga ziba kuti bugwele bani ku ita kuti newo shaka ndapo kube kulelulelu muna kose ne nlapi.
Imani ndi shongozhedze magwele mabili matatu andino ziba nge Ikalanga;
Gwilikiti
Igogu bugwele gwe mesho gwauno wana mesho ali mashaba e babilila uti u sokosa ku zwimba buso mesho esana asinga boneke. Nge Ikalanga ndika njinji nganga dzakabe dzina nti uno shingisiwa ngono usinga mwiwe; wakabe u temiwa uko bomiwa nti iwoyo, uti u pola pawaka temiwa kusala nyola. Bunji gwedu taka gwala gwilikiti tika temiwa na nasi titjina nyola dzino fakaza kose ikoku
Gulukadzi
Igogu bugwele ndeguno lewula libizho kene nditi litjatja mu mbili; kungabe gumbo, liboko, buso kene zwaka shangana zose. Nge tjijawobe banogu dana ‘Stroke”. Ndo yemula pesa kuti go itiwa ngeni ngono imani nditi zhuba lowo swika latino shwelela viya dzina ti viya vudzi mbabi mbili se dobgwe!
Gwenya
Igogu bugwele ndeguno tangisa ku buda malondana mu mbili wose eko baba kwausingake uka letja mwanga ngoti hawu nganga ko zipilila dzina u kupula misholo ye malonda. Nge tjijawobe ndina mbilayelo dzekuti ndigo “Chicken Pox”. Ndapo yago wu gala pasina zhuba ube uwana nti unoku yidza mwanga malonda.
Mabutanlama
Mabutanlama iwo bugwele guno zwimbisa shaya nenge matama, kwazo nge tjijawobe bakati kobe kwaka zwimba nyama dzino thama mate. Nge tjitjawobe banoti “Parotitis” kakale bekoti bugwele gunoti mu viki mbili gukazwi polegwa gusa lapiwa. Habe leba bakati hawagu gwala ka ngompela haugatja gu gwale kakale, kwatinoti nge Ikalanga, thobakangwe vula nge inobe ya na kabili. Nge Ikalanga ndo duma nditi go mbadzigwa sudu le tjimanga muna unogu gwala kose ne bana munzi kuyidza kuti gusi ba ngine.
Tjibayo tjino pisa
Itjetji tjibayo tjino pisa ndaka muka ndi ziba ili bugwele gwe bawola koga neha zwako gwatjibe gwe mwe ne mwe mu tjibaka tja ngwenu. Kwazo nditi malondana a khona ano thama tjifano the libante kakale haato tjuluka pakati kwe mbili eyenda ku litjatja gumwe.
Unga wana mwe aka ptshwa kudwa pakati kwe ifuba ku poteleka kunoti gu pa nshongoshongo pauno pinda gube libante gwa khona gusinga tjulukile nthayeyije ye nshongoshongo. Nge tjijawobe banogu dana “Herpes Zoster”.
Imi ndinga shwelela ndi golobota pano dzina lino mila, magwele manji ayapo ana mazina e ikalanga ngono namibo mamwe ndatji a kangamwa mamwe hanthu ha ziba, ngono nditi kukuli iwe Nkalanga, ngati batane ti tole thambo ti lumbidze Ikalanga ti muke ti diya bana zwithu zwinjinji nge Ikalanga kutanga!
Dr Shandulani Buyani Vavani
Shandu7@yahoo.com
Pretoria