Naledi

Matama nekwe Ng�ombe: Koleba Bantolo

 

1949, Ndevo Yenombe Luvizho and other Lilima Texts: Communications from the School of African Studies; University of Cape Town]. Matama iyawa aka kwagwa ne Ikalanga tjina v akamilila b ngono ndaakwala nenkwalo watoshingisa ngwenu ndisinga tubidze mongo wawo nge tjimwe.

Matama e nthuntana ndi hawa ano tobela:

Bathu bantolo bakati ng’ombe yakazha mubathu idwa kudzimwe phuka, yatumwa ngeNdzimu kuti iwodzwala fumwa ngemwise. Saikoku mubona iwodzwala wali ikati: “Fumani mufume nezwinyala zwemakumbo. Ndiko bathu beti: “Imbaka-nyika, thukutila zwimilo, hukutu zebe ne nyanga.”

Yendani munjudzi dzose dzakathuwa ng’ombe, bamubudze; Ngono, bukulu, ubhuzwe bakaMangwato banotjila ngeng’ombe mumikoba yose yebutjilo gwabo. Banahwi linoyi: “Motse re heta wa balala, wa ba-rua-kgomo, re tsena kaone.” Ngono matsheu-zebe bakanyanya munshingo we ng’ombe. Banoishingisa ili phenyu, neyakafa, kofanana. Kakale, mishingo imwe yeng’ombe, takaidiyiwa ndiwo matsheu-zebe, inonga huleha ng’ombe mujokwi, tikweba koloyi ne tjileyi nelima, mishingo yakabe isingazibge nge Bakalanga ntolo.

Ngono kutjina zwimwe zwithu zwinoshingwa ngeng’ombe zwisathu zwikapetunugwa, ngobe njudzi inji dzinoleba nshingo weng’ombe lubizho. NemaPothoko akabaka mu Rhodesia anoleba kwazo ngekweng’ombe; aatoimidzila mate, akati :

“Ng’ombe ino tipa gadzika nyika,

Ikatiwebela zwikulekule.” Fa kweng’ombe. Ha ng’ombe yabhayiwa, nthu waibhaya unopiwanyama inoyi tjibulayo ngobe ndiye waibulaya. Baviyi banokobana mashuno. Kudwa ipapo, ngwenu mitezho inokobiwa ngemazina; bhandabuko loyenda kunkulu wenzi – kuti: “Bhandabuko lakula nzinda.” Ngwenu mitezho yoyenda ngemazina. Tjidzwa tjoyenda kuntukunu wabo bose – kuyi: “Lubalilo gwenkupa-vula.” Phata inopiwa mme bemweni weng’ombe, nemazhilamakulu. Malulu nengudugudu kopiwa tate bemweni weng’ombe. Balisana banogotja lumemende nemabula. Mweni weng’ombe unosala neifuba. Nemamburumburu anobe egotjegwa bezi banopinda. Nsholo unobhikwa ukadanigwa Balume benzi; bose bakakubungana  madekwana ne balisana. Ngono bathuntana bakadla mesho, balumetate bakadla lulimi, bazhuzha bakadla ntshibha, balisana bakadla zebe nethozo; ganda layo likabengwa mitjili, pamwe likabambiwa thobo.

Nyanga dzikabezhiwa zwibhako zwe fodlo ne zwidudu zwembanje nelubeko. Nkupa-vula ukasukwa mmwendabula. Ikanda tjephazha tjikatjekwa shangu. Mwise ukathamiwa phende inowuzwa thuzi ngebathuntana.

Nasi ndowoma ipapa koga nekwe nkwalo wa tate Kousu! Mundi bhatsheni ne Ikalanga etji: “Bankamutjigwa, nkombe usina mbutjwa.” Kodwiwani ha kuyago? ';mso-fareast-font-family: 'Times New Roman';mso-ansi-language:EN-US;mso-fareast-language:EN-US; mso-bidi-language:AR-SA'>Tlhowa e solofela gore, tshutiso e ya bagolwane ba diliki tsa dikgaolo ya gore ditlhopha tsa bone tse di fenyang bosimega jwa diliki di fete fela ntle le go tshamekisiwa metshameko e e senang boleng e, e tla a atlega ntle le bothata bope fela. Le fa go ka twe go lekwa jang go bona gore go ka dirwa jang, tharabololo fela e e maleba ke go neela ditlhopha tse di fentseng diliki tshwanelo ya tsone ya go ja mofufutso wa phatla, eseng go nnela kgokgontsho le go senyediwa madi le nako ya go ikhutsa fa diliki di tsile bokhutlong.

Monty F. Moswela